Thông thường, nghệ sĩ chơi đàn tranh là nữ, mặc áo dài, lần này là hình ảnh một người đàn ông mặc vest gảy đời Tranh, một hình ảnh khá lạ mắt với khán giả yêu âm nhạc trong lẫn ngoài nước. Cái lạ thứ hai, người đàn ông này đã cùng chiếc đàn tranh thường xuyên xuất hiện trên những sân khấu hòa nhạc lớn ở Mỹ và Châu Âu cùng với dàn nhạc cũng toàn đàn dây mà là đàn dây của phương Tây như 2 violin, 1 viola và 1 cello… trong khi đang là thầy giảng dạy môn piano ở Pháp.
Và anh, tên thật là Nguyễn Hữu Trí, do người Pháp không đọc được từ Hữu mà thường họ đánh vần là “ữu” nên anh buộc phải đặt lại nghệ anh là Trí Nguyễn, đã ầm thầm truyền tải hồn nhạc dân tộc và vang danh ở nước ngoài khá lâu, nhưng trong nước, hầu như chưa ai biết. Tháng 9 này, anh trở về nước để đem tiếng đàn về quê mẹ cho thỏa nỗi nhớ nhà cùng album hòa tấu đầu tiên để khán giả trong nước thưởng thức và biết rằng bao nhiêu năm sống ở xứ người, anh vẫn giữ trọn vẹn gốc rễ và tâm hồn của một người Việt Nam và đưa tiếng đàn Tranh Việt đi khắp nơi trên thế giới.
Trong không gian lãng mạn một buổi chiều ở quán cà phê hi-end ở quận 3 (TPHCM), tiếng đàn Tranh hòa lẫn với tiếng của các loại đàn dây của phương Tây vang lên. Lý con sáo – mọi người ồ lên khi nghe những giai điệu quen thuộc mang âm hưởng dân ca Nam Bộ được hòa điệu một cách khác lạ, hiện đại nhưng vẫn da diết…
Không gian tĩnh lặng, hết Lý con sáo rồi đến Nam Ai, Trăng Thu Dạ Khúc… đưa người nghe vào những miền cảm xúc vừa quen thuộc, vừa mới lạ, nhẹ nhàng, sâu lắng… Thỉnh thoảng, hình như có một đoạn quen thuộc của Vivaldi, chốc lát lại có âm hưởng Beethoven, rồi Mussorgsky… Lạ quá! Anh nghệ sĩ này “gan thật, dám đưa cả những đoản khúc lừng danh thế giới hòa với đàn Tranh và âm nhạc dân tộc Việt” – Tôi nghĩ thầm như thế! Mà “dám” hòa điệu cỡ này ắt hẳn anh phải rất am hiểu về âm nhạc, cả nhạc cổ truyền dân tộc và âm nhạc của phương Tây.
Những tò mò này, sau khi các bản đàn vừa dứt đã được anh lý giải ngay. Khiêm tốn với những thông tin về con đường làm nghệ thuật của mình, khá tự tin khi nói về âm nhạc Việt: “Âm nhạc cổ truyền của Việt Nam hoàn toàn đủ tầm vóc để biểu diễn ở những sân khấu lớn”.
Biết chắc chắn rằng anh đã trải nghiệm, đã thử nghiệm và đã thành công mới dám khẳng định “như đinh đóng cột” như thế, nhưng như thế nào để làm được điều đó ắt hẳn là một quá trình dài, ghi nhận và đúc kết suốt quãng đường học hành, biểu diễn và đi giảng dạy âm nhạc của anh.
Và anh kể, câu chuyện về cuộc đời anh, về hoạt động âm nhạc của anh dần hé lộ với nhiều điều thú vị. Sau khi tốt nghiệp Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn, anh sang Pháp tiếp tục theo học chuyên ngành piano tại Trường Sư phạm Âm nhạc Paris – Ecole Normale de Musique de Paris, cái nôi đào tạo những nghệ sĩ tài danh của Pháp. Ở đây, anh đã được học với những giáo sư nổi tiếng của âm nhạc hàn lâm thế giới như Jacques Lagarde – học trò của hai pianist lừng danh Marguerite Long và Clara Haskil, Ramzi Yassa – người đã từng được đào tạo từ Nhạc viện Tchaikovsky, nay là Nhạc viện Quốc gia Moskva.
Anh hiện là một nghệ sĩ biểu diễn piano độc lập và thường xuyên được mời giảng dạy tại các lớp masterclass. Một bên sở trường là piano, một bên là đam mê và sự gắn bó với cây đàn Tranh, anh vẫn luôn dành riêng cho đàn Tranh sự quý trọng… hiếm có. Mùa hè năm 2007, một người bạn đã đưa ra ý tưởng và gợi ý sao anh không thử chơi đàn tranh trong buổi biểu diễn trong khuôn khổ Festival de Musique Classique ở Montreuil ở Paris. Anh đã thử và đã thành công khi khán giả đón nhận nồng nhiệt như là một điều mới lạ vì đàn tranh là loại nhạc cụ không thuộc hệ thống nhạc cổ điển phương Tây, mà đây lại là một liên hoan nhạc cổ điển.
Trí Nguyễn cũng tuân thủ phương thức chú âm cổ, theo ngũ cung, thay vì chú âm theo hệ thống nốt nhạc phương Tây, điều này giờ đã không còn được sử dụng phổ biến ngay cả trong những trường lớp đào tạo nhạc dân tộc ở Việt Nam. Anh đã biểu diễn piano kết hợp đàn Tranh trong nhiều sự kiện ở Mỹ và Châu Âu. Còn ở Pháp, Trí Nguyễn là một trong những nghệ sĩ quen thuộc trên các kênh radio quốc gia. Anh được mời biểu diễn trong lễ bế mạc Aubervilliers World Music Festival, Liên hoan điện ảnh và kịch nghệ Bobigny lần thứ 17 cũng như là khách mời trong nhiều hoạt động biểu diễn thường niên của các nghệ sĩ Pháp như Music Festivals, A Village for Artists Festival…
Trí Nguyễn xuất thân trong một gia đình quý tộc, từ tuổi lên 5, anh đã được học piano với gia sư người Pháp. Song thân của anh rất coi trọng việc lưu giữ những giá trị tinh hoa truyền thống của dân tộc nên còn mời một nhạc sư nổi tiếng về cổ cầm, dạy đàn Tranh cho con trai. Vậy nên ngay từ khi còn là một cậu bé, anh đã song song thụ hưởng cả hai nền giáo dục tây phương cởi mở và nghi lễ, phép tắc ứng xử thuần Việt, theo mong muốn của cha mẹ, để có được những phẩm chất của người quân tử.
Không chỉ học văn hóa, cậu bé Trí Nguyễn cũng phải “thông thạo” cả các môn nghệ thuật cổ điển: Cầm, Kỳ, Thi, Họa, điều mà lúc đó quả thực là một thách thức nhưng thực tế đã trở thành nền tảng vô giá cho con đường nghệ thuật sau này của anh.
Lần này về nước, anh bảo lý do thứ nhất là “nhớ mẹ quá”, lý do thứ hai là anh vừa ra album hòa tấu đàn Tranh đầu tiên và muốn về để ‘báo cáo” với quê hương những gì mình đã làm được cho âm nhạc dân tộc ở xứ người. Album có tên gọi Consonnances – Hòa điệu, là sự kết hợp trình tấu đàn Tranh cùng tứ tấu đàn dây của Tây phương những khúc cầm cổ theo đúng thể thức Nhã Nhạc truyền thống. Consonnances gồm 13 bài, trong đó, có những bài được Trí Nguyễn sáng tạo thêm khi đưa vào một số trích đoạn ngắn trong những nhạc phẩm cổ điển nổi tiếng của Vivaldi, Beethoven, Mussorgsky…
Không chỉ là một album hòa tấu, Consonnances là một thành quả sáng tạo nghệ thuật nghiêm túc, với những kỹ thuật diễn tấu điêu luyện, cảm xúc dạt dào. Trung tâm của cả 13 bài là tiếng đàn Tranh và sự hòa điệu cùng những nhạc cụ của âm nhạc cổ điển phương Tây. Thể hiện những tác phẩm thuyền thống của Việt Nam theo lối cổ truyền, anh muốn cho người nghe tự hào về tính dân tộc, khả năng diễn tấu cũng như dẫn dắt của đàn Tranh. Anh tâm sự: đây cũng là món quà mà anh dành riêng cho quê hương, với những tâm tình và thương nhớ của một người Việt thuần túy, trọn vẹn cả tâm hồn và thể tính. Anh cũng khẳng định đi khẳng định lại mấy lần: “Âm nhạc cổ truyền của Việt Nam hoàn toàn đủ tầm vóc để biểu diễn ở những sân khấu lớn”.
Hỏi tại sao biểu diễn nhiều nơi, nhiều năm mà giờ anh mới chính thức ra album và tại sao chưa về Việt Nam biểu diễn? Anh trả lời, anhphải đi biểu diễn thật nhiều để góp nhặt sự đón nhận, thưởng thức của khán giả, rồi đợi thời điểm chín muồi khi những bản nhạc này đến đâu cũng được đón nhận, ngợi khen. Nhiều năm qua, anh đem đàn Tranh kết hợp cùng dàn nhạc tứ tấu phương Tây biểu diễn cho khán giả nhiều nước nghe, đến đâu cũng được khen ngợi, chào đón và mời quay lại. Anh góp nhặt sự tiếp nhận và thưởng thức của khán giả để khi không còn gì phải hồ nghi về sự lan tỏa, thuyết phục của đàn Tranh Việt, của bài bản kết hợp cổ điển ta, tây, phối lại mới, chọn được phòng thu, hòa âm chất lượng nhất ở Paris anh mới cho ra đời album. “Có những nơi, sau khi diễn xong, khán giả cứ vỗ tay đề nghị đàn bài nữa, rồi bài nữa… Có khi buổi diễn kết thúc, khán giả cứ đứng vỗ tay mãi, có hôm tôi phải ra vào cúi chào khán giả đến 7 lần họ mới chịu ra về. Điều đó đã giúp tôi hoàn thành album này ” – anh kể.
“Dù có những khi mệt nhoài, khán giả còn yêu cầu là còn diễn. Quan điểm về âm nhạc và nghệ thuật của tôi khi biểu diễn loại nhạc cụ kết hợp này là chơi cho những người chưa biết nghe nhạc, không hẳn dành cho những người đã biết nghe và sành nghe. Với tôi, miễn sao khán giả thích nghe là hạnh phúc lắm rồi, âm nhạc không phân biệt ranh giới, văn hóa” – anh chia sẻ tiếp. Càng ngày, đàn ở nhiều nơi, khán giả càng nghe càng thích, trước khi biểu diễn, anh thường cắt nghĩa về đàn Tranh, về âm nhạc Việt Nam. Có khán giả viết thư hỏi sao không ra album để có thể nghe thường xuyên… Piano người ta ra đĩa đã nhiều, nhưng đàn Tranh kết hợp cùng các loại đàn dây Tây phương cùng giai điệu một phần từ nhạc tài tử Việt Nam, một phần cải lương, vài điệu lý, cả dân ca Nam, Trung, Bắc… thì hầu như chưa ai làm.
Chia sẻ chuyện làm nghề ở trời Tây, anh bảo vừa đi dạy, vừa biểu diễn, nghề này thật sự rất khó khăn và vất vả. Rồi về nhà phải tập luyện không được ngừng nghỉ, có khi 4- 5 tiếng đồng hồ một ngày. Khi diễn, nhiều khi có chuyện riêng buồn phiền, sức khỏe không tốt… tất cả đều phải gạt hết khỏi tâm trí, trước mặt mình chỉ có cây đàn và khán giả. “Không có khán giả, nghệ sĩ không là gì hết trọi. Mình phải thật tình yêu cái nghề, yêu sự liên kết giữa khán giả và người nghệ sĩ, nhiều nghệ sĩ bây giờ hay quên điều đó”. Chữ “trọi’ anh dùng nghe thân thiết, gần gũi biết bao. Tôi buộc miệng hỏi, anh đi Pháp đã lâu, nơi anh sống có người Việt nhiều không mà anh nói tiếng quê mình nghe chuẩn ghê? Anh cười, toàn phải nói tiếng Pháp thôi, nhưng vì anh yêu đất nước mình, đi đâu cũng nhớ quê hương, nhớ mình là người Việt và hãnh diện vì cội nguồn của mình.
Kết thúc cuộc trò chuyện, anh mới tiết lộ, gần 20 năm sống ở Pháp những anh vẫn giữ quốc tịch Việt Nam mà không nhập quốc tịch Pháp, anh cười rất hãnh diện chốt lại những thắc mắc của mọi người: “Mình là người Việt Nam mà!”.
Ngày 26/9 vừa qua anh đã có buổi biễu diễn trên sân khấu trong một chương trình hòa nhạc quy mô lớn tại Paris. Tại đây, anh cũng chính thức ra mắt album Consonnances – Hòa điệu của mình.
Album gồm 13 bài (Khóc Hoàng Thiên / Trăng Thu Dạ Khúc / Lý Giao Duyên / Lưu Thủy Đoản / Lý Con Sáo / Sương Chiều / Khổng Minh Tọa Lầu / Nam Ai / Lưu Thủy Hành Vân / Ái Tử Kê / Từ Quy Từ / Rao Buồn / Hoài Xứ), trong đó, có những bài được Trí Nguyễn đưa vào một số trích đoạn ngắn trong những nhạc phẩm cổ điển nổi tiếng của Vivaldi, Beethoven, Mussorgsky…
Trò chuyện cùng anh qua facebook Tri Nguyen sau buổi buổi diễn, anh bảo rất vui mừng và hạnh phúc vì sự đón nhận của khán giả và sự quan tâm, ngợi khen của các hãng thông tấn Pháp, hãng radio và mời anh biểu diễn những tác phẩm này trong một chương trình truyền hình sắp tới.
Anh khát khao, một ngày nào đó, sớm thôi anh sẽ về biểu diễn những tác phẩm trong album Hòa Điệu này tại quê nhà, đó là niềm hạnh phúc lớn lao, cộng gộp từ những hạnh phúc anh nhận được từ khán giả nước ngoài, từ các nước anh đã đi và và âm thầm truyền tải âm nhạc dân tộc Việt. Ở nửa kia thế giới, anh đã hòa điệu những tâm hồn đồng điệu để âm nhạc tây ta không còn khoảng cách, còn nửa thế giới bên này, nơi chôn nhau cắt rốn, anh hẹn ngày về sơm sớm!
Nghe Hòa Điệu tại đây
Tác giả: Hạnh Chi /Ảnh: NVCC
Bài viết được đăng trên báo Văn Nghệ Công An, tháng 10/2014
