[Phụ Nữ Hiện Đại] – Không gian vỏn vẹn 50 chỗ ngồi của Salon Văn Hóa (Quận 1, TP.HCM) chiều 23/11/2025 dường như đã “nở” ra hết mức có thể. Người trẻ ngồi kín ghế, đứng tràn cả lối đi. Họ đến không phải để nghe một buổi thuyết giảng giáo điều, mà để cùng diễn giả Nguyên Cẩn đi tìm lời giải cho một bài toán khó của thời đại: Làm sao lái chiếc xe đua cuộc đời khi động cơ là AI và những khoa học và công nghệ kỹ thuật hiện đại, nhưng ta lại đang thiếu một tấm bản đồ?
Tiến sĩ Nguyên Cẩn giao lưu cùng khán giả
Có một hình ảnh ẩn dụ mà Tiến sĩ Nguyên Cẩn (bút danh của nhà báo, nhà giáo Phạm Văn Nga Phạm Văn Nga – một trí thức nổi tiếng với những nghiên cứu sâu sắc về triết học phương Đông và thân phận con người) đưa ra khiến cả khán phòng hôm ấy phải lặng đi vài giây. Ông ví Gen Z hiện nay như những tay đua đang cầm lái chiếc xe Công thức 1 lao vút trên đường cao tốc.
Chiếc xe ấy có động cơ cực mạnh là trí tuệ nhân tạo (AI), nhiên liệu là sự siêu kết nối (hyper-connected) của kỷ nguyên số. Người cầm lái là những thanh niên tuổi đôi mươi, giỏi kỹ năng, thạo công nghệ. Nhưng nghiệt ngã thay, chiếc xe ấy đang lao đi với tốc độ chóng mặt mà hệ thống phanh thì trục trặc, còn người lái thì hoang mang không biết đích đến nằm ở đâu.
Đó không chỉ là chuyện của tốc độ. Đó là câu chuyện của những “khủng hoảng hiện sinh” mà người trẻ thế kỷ 21 đang đối diện.
Một bạn trẻ hỏi về cách giới thiệu về Việt Nam khi cô đi nước ngoài và được mọi người hay hỏi khi biết cô đến từ Việt Nam
Trong cái nhìn của một trí thức luôn đau đáu với thời cuộc, diễn giả Nguyên Cẩn đã phác họa bức chân dung người trẻ với hai mảng sáng – tối đối lập gay gắt.
Ở mảng sáng, chưa bao giờ chúng ta thấy một thế hệ thông minh và độc lập đến thế. Họ làm chủ ChatGPT, họ kiếm tiền từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, họ từ chối dựa dẫm vào thế hệ trước. Nhưng lật ngược tấm huy chương hào nhoáng ấy lại là một mảng tối đáng lo ngại.
Sự “bội thực” kết nối ảo trên TikTok, Instagram lại tỷ lệ thuận với sự đứt gãy trong những kết nối thật. Những con số được đưa ra tại tọa đàm nghe thật xót xa: 26,3% thanh niên Việt Nam có dấu hiệu trầm cảm. Áp lực đồng trang lứa, sự so sánh độc hại và hội chứng sợ bị bỏ lỡ (FOMO) đang bào mòn tâm hồn họ.
Căn phòng ấm cúng với rất đông bạn trẻ tìm hiểu về “Hành trang vào đời” từ Tiến sĩ Nguyên Cẩn
Tiến sĩ Nguyên Cẩn gọi đó là sự “mất cân bằng văn hóa”. Chúng ta đang tạo ra một thế hệ thừa mứa thông tin nhưng lại đói khát tri thức và tư duy phản biện.
Vậy hành trang nào cho người trẻ để không bị văng ra khỏi đường đua khốc liệt này? Câu trả lời của diễn giả Nguyên Cẩn không nằm ở những công nghệ tối tân, mà lại quay về những giá trị văn hóa cốt lõi nhất.
Một nốt trầm buồn được gióng lên khi ông so sánh văn hóa đọc: Người Phần Lan đọc 19 cuốn sách/năm, còn người Việt chỉ dừng ở mức 0,6. “Không có chiều sâu văn hóa, không có tri thức nền tảng, người trẻ dễ dàng bị AI thay thế,” ông cảnh báo.
Những tác phẩm của Tiến sĩ Nguyên Cẩn
Trong kỷ nguyên máy móc lên ngôi, thứ vũ khí tối thượng của con người không phải là IQ, mà là EQ (Trí tuệ cảm xúc) và lòng trắc ẩn. Máy móc có thể xử lý dữ liệu, nhưng chỉ con người mới biết đau trước nỗi đau của đồng loại.
Giải pháp mà sự kiện Tuổi Trẻ Và Hành Trang Vào Đời Lần 2 đưa ra nghe có vẻ nghịch lý nhưng lại rất hợp lý: Muốn đi nhanh, đôi khi phải biết chậm lại.
Không phải là bỏ phố về rừng để trốn chạy, mà là “dừng lại” trong tâm thức. Diễn giả gợi ý về những kỹ thuật thở, về sự quán chiếu, về lối sống tỉnh thức (mindfulness) mà Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng răn dạy. Đó chính là “bộ phanh” an toàn giúp người trẻ làm chủ tốc độ, sống trọn vẹn với giây phút hiện tại (carpe diem) thay vì lo âu về một tương lai hư vô.
Và xúc động hơn cả, là lời kêu gọi quay về với tính thiện. “Văn hóa là những gì còn lại khi người ta quên đi tất cả”. Diễn giả Nguyên Cẩn khuyên các bậc phụ huynh hãy làm bạn với con, hãy trao nhau những cái ôm kéo dài 8 giây và những lời thủ thỉ. Bởi sau cùng, giữa bão giông của thời đại số, tình thương và gia đình vẫn là bến đỗ bình yên nhất để neo đậu tâm hồn.
Khép lại buổi chiều Chủ nhật, dư âm đọng lại không phải là nỗi lo sợ về sự xâm lấn của AI và khoa học kỹ thuật hiện đại, mà là một niềm tin mới. Rằng nếu biết trang bị cho mình tư duy phản biện, văn hóa đọc và một trái tim ấm áp, người trẻ hoàn toàn có thể cầm lái chiếc xe cuộc đời mình về đích một cách rực rỡ, theo đúng tinh thần “Stay hungry, stay foolish”* (Hãy cứ khát khao, hãy cứ dại khờ – Steve Jobs, cố CEO của Apple) nhưng đầy tỉnh thức.
Đây là chương trình do Tri Thức Việt kết hợp cùng Cà phê Thứ Bảy và Cùng Sống An Vui đồng tổ chức và nằm trong chuỗi hoạt động của Cà Phê Thứ Bảy.
Cà phê Thứ Bảy là một dự án do nhạc sĩ Dương Thụ sáng lập và điều hành, phối hợp cùng với Tập đoàn Cà phê Trung Nguyên Legend trên tinh thần phi lợi nhuận.
Cùng Sống An Vui là một cộng đồng dành cho những ai mong muốn sống một cuộc đời ý nghĩa, an vui và hạnh phúc, hướng đến mục tiêu “Con người toàn diện – Hạnh phúc toàn diện”. Chúng tôi tin rằng lòng tốt và sự toàn thiện vốn sẵn có trong mỗi con người.
Tri Thức Việt hoạt động với sứ mệnh khuyến khích việc học hỏi và phát triển sâu rộng về văn hóa và tinh thần. Một trong những hoạt động của Tri Thức Việt là khai thác các chủ đề về văn hóa và tâm linh Việt Nam, nỗ lực lan tỏa những giá trị tinh hoa của dân tộc và ứng dụng vào đời sống hiện đại.
P.N.H.Đ
*Nội dung được thực hiện theo ĐKKD của C.A.M Media
